قم در دوره ناصری: یک بررسی جغرافیای تاریخی

جغرافیای تاریخی، پژوهشی میان رشته ای است که برای تحقیقات میدانی و آمایش سرزمینی اعتبار فراوان دارد. در این روش، بررسی سیر جغرافیایی در میانه تحولات تاریخی، اهمیت زاید الوصفی دارد و هدف از آمیزش این دو رشته، ایجاد الگو و روشی منطبق و سازگار با پژوهش های جدید است تا تحولات منطقۀ جغرافیایی خاص را در دورۀ تاریخی بررسی کند قم دورۀ قاجاریه، به دلیل نزدیکی به پایتخت و قرارگرفتن در محور مواصلاتی اصفهان، کاشان و سلطان آباد (اراک)، موقعیت ویژه­ای داشت. رفته رفته، از دورۀ ناصرالدین شاه، هستۀ اولیه شهر به عنوان ساختار فعلی شهر قم شکل گرفت و تحولات منجر به رشد و گسترش شهر در این دوره پایه گذاری شد. هدف اولیه این پژوهش، شناخت ویژگی های شهر قم در دوره ناصری بود. سپس، با ارزیابی و بررسی ویژگی های فوق، نسبت بین رشد شهر و محدود جغرافیایی شهر نقد و بررسی شد. یافته­های پژوهش حاکی از این است که جغرافیای طبیعی و سیاسی قم، در کنار جاذبه­های مذهبی شهر در دوره قاجاریه، زمینه­های رشد و گسترش شهر را فراهم کرد. زمینه های رشد شهر به ایجاد و ترمیم راه های بین شهری، گسترش داد و ستد کالاهای تجاری، ایجاد کارگاه­های صنعتی، تنوع گروه های قومی و اجتماعی و ... انجامید.